سارقان دستگیر شده در شاهکار معماری یورن اوتزن/ سازنده تالار اپرای سیدنی برای بانک ملی چه کرد؟
این روزها نام بانک ملی شعبه دانشگاه تهران در صدر اخبار است. این بارسارقان نه به کاهدان، بلکه به قلب یکی از آثار معماری شاخص دنیا زده‌اند؛ یک اثر منحصربه فرد که یکی ازبرجسته‌ترین آرشیتکت‌های دنیا آن را ساخته است. کمی از این اثر تاریخی و فرهنگی می‌نویسیم که خواندنی است.
داریوش شهبازی؛ تهران‌پژوه، درباره پیشینه این بانک این‌طور می‌گوید: «اصولاً سیاست بانک ملی ایران از زمان تأسیس این بود که به شعبه‌های اصلی و مرکزی خیلی توجه می‌کرد و ساخت آنها را به معماران برجسته و مشهور می‌سپرد. مثل ساخت بانک شعبه دانشگاه تهران که به اوتزن1 دانمارکی و بانک خیابان فردوسی که به هنریش آلمانی سپرده شد. اگر از معماران ایرانی هم استفاده می‌کردند معماران بنام و مشهور بودند؛ مانند فروغی.»
این تهران‌شناس توضیح می‌دهد: «مدیران تصمیم گرفتند ساخت بانک ملی در خیابان انقلاب را با توجه به اینکه نقطه حساس و مهمی بود به یک شرکت معتبر بدهند. آنان شرکت دانمارکی کمپساکس را انتخاب کردند. فعالیت این شرکت به دوره رضاشاه برمی‌گشت؛ شرکتی که بسیاری از خطوط راه‌آهن و پلهای مشهور را ساخته بود. سال ۱۳۳۷ یورگن ساکسیلد، مدیر این شرکت از هموطنش، یورن اوتزن خواست که طراحی و ساخت این ساختمان را برعهده بگیرد.»
اوتزن دانمارکی طراح و معمار تالار اپرای سیدنی در استرالیا از مشهورترین اماکن اجرای هنرهای نمایشی است. شهبازی می‌گوید: «اوتزن به دلیل اجرای اپرای بزرگ شهر سیدنی معمار مشهوری بود؛ اپرایی که نماد بین‌المللی این شهر است.»
علاقه‌مند به معماری ایرانی-اسلامی
اوتزن طراحی و ساخت این پروژه در خیابان انقلاب را در زمینی به وسعت هزار و ۵۰۰مترمربع به سفارش بانک ملی ایران به‌رغم دستمزد ناچیز آن قبول کرد. چون به معماری ایرانی‌ـ اسلامی علاقه‌مند بود.
شهبازی توضیح می‌دهد: «اوتزن برای ساخت ساختمان بانک ملی از یک طرح ترکیبی استفاده کرد و از نمادهای ایتالیایی و معماری ایرانی بهره‌گرفت. ساخت و ساز این ساختمان ۳طبقه که سالن مستطیل شکل بسیار مرتفعی دارد سال ۱۳۳۸ شروع شد و سال ۱۳۴۱ به اتمام رسید.»
همه وزن ساختمان بر راه پله‌های مدور
نوع معماری این ساختمان، ایرانی با فرمی مدرن است. نورپردازی داخل مجموعه از نورگیرهای سقفی بازارهای سنتی ایرانی الهام گرفته شده که باعث استفاده از نور طبیعی در روز و کاهش مصرف انرژی می‌شود. شهبازی می‌گوید: «بخشی از نوردهی سقف از بازار اصفهان الهام گرفته شده. این ساختمان راه‌پله مارپیچ بسیار زیبایی دارد که با توجه به ظرایفی که در آن به کار رفته باعث برجسته شدن این طراحی و اجرا شده است.»
از ویژگی‌های شاخص این سازه نبود ستون در سالن اصلی و قرار گرفتن تمامی وزن سازه بر راه‌پله‌های مدور ساختمان است. این ویژگی متمایز در جای جای این بنا شامل بام و فضاهای خصوصی داخل کریدورها قابل مشاهده است.
ساختمان بانک مستقر روی سکو
دفاتر اداری در این ساختمان ۳ طبقه، در طبقات دوم و سوم قرار دارند که به کمک راه‌پله مارپیچی به سالن اصلی بانک که در طبقه همکف قرار دارد مرتبط می شوند. اوتزان ساختمان بانک را روی سکویی قرار داده است. در مجاورت این سکو هم دیوارهایی قرار دارد که باعث ایجاد میدانگاهی عمومی در مجاورت خیابان شده‌است.
ورودی غیرمستقیم به بانک
استفاده از صفحات بتنی تا شده و شکسته در سقف این ساختمان باعث ایجاد روزنه‌هایی برای ورود نور روز به داخل می شود. در طرح اصلی اوتزن دیوارهای بتنی ساختمان به صورت آشکار و بدون پوشش بودند که اندکی پس از تکمیل بانک و تمام شدن مسئولیت اوتزن، این سطوح را با سنگ‌های تراورتن پوشاندند. طراحی ورودی غیرمستقیم این سازه نیز از ویژگی های معماری ایرانی است.
طبقات فوقانی که شامل قسمت‌های اداری بانک است با راه پلهای مارپیچ و دارای نورگیری سقفی به سالن اصلی در طبقه همکف متصل شده است. شهبازی می‌گوید: «قسمتی از طرح معمار متأسفانه در انتهای کار اجرا نشد و تغییراتی صورت گرفت. اما ظرایف هنرمندانه‌ای را معمار در این ساختمان ایجاد کرده که ارزش هنری و طراحی و معماری بسیاری دارد.»
به‌عنوان مثال در طرح اصلی اوتزن، دیوارهای بتنی ساختمان به‌صورت آشکار و بدون پوشش بودند ولی پس از تکمیل بانک و تمام شدن مسئولیت اوتزان، این سطوح را با سنگ‌های تراورتن پوشاندند. یا سطوح خشن آجر سوراخدار که اوتزن برای بهبود صدا در ساختمان پیشنهاد کرده بود با پنل‌های آکوستیک آمریکایی جایگزین شد.
همه این ویژگی‌ها باعث شده است که کارشناسان معماری از ساختمان بانک ملی به عنوان یکی از ساختمان‌های شاخص در حوزه معماری نام می‌برند./همشهری آنلاین
1. به دانمارکی: Jørn Utzon
نظرات