وقتی دیوارهای شهر روایتگر می‌شوند
🖋علی بازگشا؛ مدیر روابط عمومی سازمان زیباسازی شهرداری تهران
در مدیریت شهری امروز، دیوارهای شهر دیگر سطحی خنثی و خاموش نیستند. آن‌ها به بستری برای بازتاب هویت، فرهنگ و احساسات جمعی بدل شده‌اند؛ بستری که هر روز پیش چشم هزاران رهگذر قرار می‌گیرد و بدون واسطه با زندگی مردم ارتباط برقرار می‌کند. تهران در سال‌های اخیر تجربه‌های متنوعی در حوزه نقاشی دیواری داشته است؛ تجربه‌هایی که هرکدام با نگاه خاصی وارد فضای شهری شده‌اند و معنا و کارکردی متفاوت را دنبال کرده‌اند.
یکی از این نمونه‌ها، نقاشی دیواری الهام‌گرفته از مسجد نصیرالملک است که در میدان گل‌ها در محله یوسف‌آباد اجرا شده. حضور رنگ‌های درخشان و طرح باشکوه این اثر نه‌فقط یک فضای شهری معمولی را دگرگون کرده، بلکه یادآور هنر معماری و زیبایی‌شناسی ایرانی–اسلامی است. در شهری که حجم زیادی از نماها به رنگ خاکستری و تکراری‌اند، این دیوار توانسته نقش «تنفس بصری» پیدا کند و مخاطب را با یاد میراث تاریخی پیوند بزند.
نمونه‌ای دیگر، نقاشی دیواری با موضوع عاشورا در حاشیه بزرگراه صیاد شیرازی است که بر اساس یکی از آثار حسن روح‌الامین خلق شده. این نقاشی‌دیواری به‌واسطه موضوعش حامل بار عاطفی و مذهبی سنگینی است و قرار گرفتن آن در یکی از مسیرهای پرتردد، سبب شده پیام و روایت عاشورا در زندگی روزمره مردم جاری شود. چنین آثاری با ایجاد لحظه‌ای تأمل، می‌توانند مفاهیم معنوی را از محدوده مناسبت‌ها بیرون آورده و به بخشی از حافظه بصری شهر تبدیل کنند.
در ماه‌های اخیر دیوارهای تهران میزبان چهره شهدای حملات اخیر رژیم صهیونیستی به ایران شده است؛ این آثار که کار سیدسیدعلی میرفتاح روزنامه‌نگار و چهره فرهنگی شناخته‌شده است، کارکردی فراتر از زیبایی دارند. آن‌ها به رسانه‌ای جمعی تبدیل شده‌اند که از فداکاری و مقاومت سخن می‌گویند. وقتی چهره این شهدا در معابر پرتردد دیده می‌شود، یادشان به شکلی ماندگار در حافظه شهر ثبت خواهد شد و دیوار به ابزاری برای انتقال پیام سیاسی و اجتماعی بدل می‌شود.
دیوارنگاره‌ای دیگر در بزرگراه مدرس با تصویر شهیدی که در هیبت فرشته و با دو بال بر فراز شهر گل می‌ریزد، نمونه‌ای از رویکرد نمادین در دیوارنگاری است به این صورت که این تصویر فراتر از یک پرتره عمل می‌کند و با بهره‌گیری از زبان استعاره، مفاهیمی چون ایثار، آرامش و برکت را به فضای پرشتاب بزرگراه می‌افزاید تا لحظه‌ای مکث ذهنی برای راننده و مسافر ایجاد کند.
در همین مسیر، نقاشی دیواری با موضوع خلیج فارس در جنوب به شمال بزرگراه صیاد شیرازی، بُعدی ملی و هویتی به خود گرفته است. این تصویر پاسخی به حساسیت‌های فرهنگی و سیاسی منطقه‌ای محسوب می‌شود و نصب آن در یکی از مسیرهای اصلی شهر، حامل پیامی آشکار از اهمیت خلیج فارس در هویت ایرانی است.
این نمونه‌ها نشان می‌دهد که هر نقاشی دیواری در تهران با نگاهی خاص انتخاب و اجرا شده است؛ از بازآفرینی میراث معماری گرفته تا روایت آیین‌های مذهبی، از گرامیداشت شهدا تا تاکید بر هویت ملی به ترتیب دیوارهای شهر به رسانه‌ای زنده تبدیل می‌شود، رسانه‌ای که بی‌وقفه دیده می‌شود و می‌تواند هویت، حافظه و پیام‌های جمعی را در ذهن مردم ماندگار کند.
و در آخر پرسش اصلی این است که مدیریت شهری تا چه حد می‌تواند این ظرفیت را با نگاه کارشناسی هدایت کند تا دیوارهای تهران زیباتر، که معنا‌دارتر شوند.
نظرات