شاخص‌های پیشرفت شهری و رتبه‌بندی شهرها
🖋محمدحسین بوچانی-رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران
مؤسسات، نهادها و دانشگاه‌های بین‌المللی دخیل در رتبه‌بندی شهرهای جهان هرساله گزارش نهایی از پایش داده‌ها و ارزیابی‌های خود را درخصوص جایگاه بین‌المللی شهرها ارائه می‌دهند که این رتبه‌بندی در حوزه‌های مختلف مدیریت شهری بر جایگاه و اهمیت شهرها تأثیرگذار است. نتایج حاصل از این اقدام در جهت بهبود جایگاه شهرها، موجب تلاش برای رونق جایگاه و پیشرفت شهری در همه جوانب آن می‌شود.
رتبه‌بندی شهر، معیاری دقیق از تصویر جهانی شهرها و نمایانگر شواهد بسیار ملموس از روند کلیدی داده‌محور در مدیریت شهر است. رتبه‌بندی شهرها نشان‌دهنده تقاضای رو به رشد جهانی برای سنجش شهری و عملکرد شهر و مقایسه‌های بین‌المللی است. این معیارها و شاخص‌های اندازه‌گیری، در عمل، مدیریت شهری را آگاه و تحت‌تأثیر قرار داده و آن را به سمت تفکر بین‌المللی سوق داده و در دوره شهرنشینی فزاینده، بر شیوه درک شهرها از جایگاه جهانی‌شان تأثیر می‌گذارد.
عدم‌حضور شهرهای کشور در بسیاری از رتبه‌بندی‌های بین‌المللی، نبود شاخص یکپارچه و مورد توافق برای ارزیابی مستمر عملکرد و وضعیت شهرها و سنجش میزان پیشرفت و تحقق اهداف توسعه، فقدان معیار و ملاکی برای تشخیص پایداری و کارآمدی عملکرد شهرداری‌ها، عدم‌ارزیابی تبدیل فرصت‌های اعطایی و هزینه‌های صرف‌شده به شکل دستاوردها و عملکردهای موردانتظار در شهرها و نبود سنجه‌ای برای صحت‌سنجی و راستی‌آزمایی ادعاهای صورت‌گرفته توسط متولیان توسعه شهری، ازجمله چالش‌های مهم شهری در ایران است.
«شهرها» به‌عنوان موتور محرک و کانون‌های پیشرفت‌آفرین در سطوح و عرصه‌های مختلف، نقش بی‌بدیلی دارند و برای ایفای کارآمد چنین نقشی، افزون بر داشتن برنامه، نیاز به تعیین و سنجش شاخص‌ها و هدایت و پایش مستمر طی این برنامه‌هاست. با توجه به اهمیت موضوع، لزوم تعیین «شاخص‌های پیشرفت شهری» در اسناد بالادست ازجمله سیاست‌های کلی نظام، سند چشم‌انداز 20ساله، برنامه‌های توسعه ملی، منطقه‌ای و طرح‌های توسعه شهری و همچنین تصریح برنامه سوم شهرداری تهران بر تدوین نظام جامع ارزیابی عملکرد و پایش مستمر شاخص‌های حکمروایی شهری، زیست‌پذیری، فساد و شفافیت، عدالت و رضایتمندی شهروندان بر تعیین مجموعه‌ای از شاخص‌های پیشرفت شهری در راستای الگوواره پیشرفت ایرانی- اسلامی تأکید شده است. سنجش پیشرفت شهری و خوانش مسیریابی و جهت‌گیری این پیشرفت با «شاخص‌های بومی»، برای نمایان کردن میزان تحقق سیاست‌ها، اهداف، برنامه‌ها، قوانین و مقررات، ضرورتی انکارناپذیر است.
بنابراین با وجود اهمیت و ضرورت سنجش مداوم عملکرد در نظام‌های برنامه‌ریزی توسعه فضایی شهرها، نظام جامع و یکپارچه‌ای برای ارزیابی، رصد و پایش مستمر وضعیت پیشرفت کلانشهرها و شهرهای ایران، ارزیابی عملکرد نهادهای مؤثر در امر توسعه و سنجش کارایی اقدامات و سیاست‌های آنها وجود نداشته است و با درک این خلأ، شهرداری تهران برای ارتقای رقابت‌پذیری، پیشرفت و پیشی‌گرفتن از رقبای منطقه‌ای و نیز ارتقای جایگاه تهران در رتبه‌بندی‌های ملی و بین‌المللی «تدوین شاخص رسمی، یکپارچه، بومی و مورد توافق برای پایش وضعیت پیشرفت شهری کلانشهر تهران» را در دستور کار مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران قرار داد که در آن، میزان پیشرفت کلانشهر تهران در 3 سطح، نخست، قیاس وضعیت و میزان پیشرفت کلانشهر تهران با گذشته خود، دوم، ارزیابی و آسیب‌شناسی عملکرد و رتبه کلانشهر تهران در قیاس با سایر کلانشهرهای ایران و سوم، بررسی رتبه و جایگاه کلانشهر تهران در مجامع و رتبه‌بندی‌های بین‌المللی در قیاس با رقبای منطقه‌ای و جهانی باهدف ارزیابی عملکرد شهر و تمامی نهادها و سازمان‌های دخیل در توسعه شهری تهران به شیوه‌ای در دستور کار قرار داد.
در گام اول به‌منظور ساختارمندکردن موضوع، نظام‌نامه «تعیین، سنجش و پایش شاخص‌های پیشرفت تهران در رتبه‌بندی‌های شهری، ملی و بین‌المللی» تدوین شد که در آذرماه 1399توسط شهردار محترم تهران ابلاغ شد. در این نظام‌نامه 2هدف اصلی مدنظر بود که یکی، تدوین شاخص تلفیقی رسمی و مورد توافق متناسب با شرایط و اهداف توسعه سرزمینی ایران برای رصد تحولات اصلی شهری و ارزیابی عملکرد قیاسی وضعیت پیشرفت در کلانشهرهای ایران با تأکید بر تهران و دیگری، اتصال و حضورپذیری در رنکینگ‌های بین‌المللی با نیت ایجاد و بهبود آوازه و تصویر کلانشهر تهران و ارتقای وضعیت رقابت‌پذیری و کسب فرصت‌های بیشتر و حضورپذیری و هم‌پیوندی در فضاهای جهانی و عرضه برند قوی و معتبر از تهران در راستای جذب سرمایه، نیروی خلاق، گردشگر و رویدادهای بین‌المللی بود. در گام دوم با توجه به‌ضرورت و اهمیت رصد تحولات و پایش مستمر شاخص‌های پیشرفت شهری در سطح ملی و امکان قیاس و رتبه‌بندی کلانشهرها و شهرهای مراکز استان‌های کشور، شیوه‌نامه «تعیین ارکان، نحوه سنجش و پایش شاخص‌های پیشرفت شهری در کلانشهرها و شهرهای مرکز استان‌های کشور» براساس مطالعات و تجارب مربوط به نظام‌نامه ابلاغی شهرداری تهران، به‌صورت مشترک با سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور تدوین شد که در فروردین‌ماه سال‌جاری توسط معاون محترم عمرانی وزارت کشور(رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور) به استانداری‌های سراسر کشور ابلاغ شد و در آن رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران به‌مدت 2سال به‌عنوان رئیس شورای سیاستگذاری و نیز کلانشهر تهران (مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران) به‌عنوان محل استقرار دبیرخانه در نخستین دوره تعیین شد. در گام سوم، پیش‌نویس مصوبه با عنوان «آیین‌نامه رتبه‌بندی شهری و سنجش و پایش شاخص‌های پیشرفت شهری ایران در کلانشهرها و شهرهای مرکز استان‌ها با رویکرد بین‌المللی» و نیز پیش‌نویس آیین‌نامه «سنجش و پایش شاخص‌های پیشرفت شهری ایران و رتبه‌بندی آنها در سطح ملی و بین‌المللی» که با برگزاری جلسات کارشناسی متعدد تدوین شده است به‌منظور طرح موضوع در شورای‌عالی معماری و شهرسازی ایران در دستور کار قرار گرفت که با تصویب آن، موضوع رتبه‌بندی شهری با قدرت و اهمیت بیشتری در سطح کشور پیگیری و اجرا خواهد شد.
امید داریم که با پرداختن به این مهم و رصد تحولات شهری، بتوانیم هم از مسیر و فرایند پیشرفت پایدار شهرهای کشور عزیزمان ایران اطمینان حاصل کنیم و هم در قیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی، به چهره‌نمایی بهتر از شهرها و ارتقای جایگاهشان در عرصه‌ها و رتبه‌بندی‌های ملی و بین‌المللی کمک کنیم./ همشهری
نظرات