چرا «من شهردارم» یک اَبَرپروژه است؟

ابرپروژه «من شهردارم» که از سال گذشته و در دوره مدیریت شهری کنونی طراحی شده و به اجرا در آمده است، امسال برای دوّمین بار در کلانشهر تهران به اجرا در می‌آید. در این طرح، شهروندان تهرانی می‌توانند با مراجعه به سامانه اینترنتی manshahrdaram.tehran.ir نیاز عمرانی، خدمات شهری، فرهنگی، شهرسازی، حمل و نقل و ترافیک، ورزشی و اجتماعی محله و منطقه محل سکونت خودشان را به عنوان «پروژه درخواستی» ثبت کنند تا شهرداری تهران با اختصاص بودجه، آن پروژه را اجرا کند.

دو خصیصه بسیار مهم که «من شهردارم» را از سایر طرح‌ها و پروژه‌های شهرداری تهران متمایز می‌سازد، نخست «ماهیّت ابرپروژه بودن آن» و دوّم، پیاده سازی واقعی –و نه شعاری- مشارکت شهروندان در اداره شهر تهران برای نخستین بار به وسیله این طرح است که در این نوشتار درباره خصیصه نخست خواهم نوشت و در نوشتار بعدی هم به ویژگی دوّم پرداخته خواهد شد. امّا آیا «من شهردارم» را حقیقتاً می‌توان یک «اَبَرپروژه» قلمداد کرد؟ پاسخ، مثبت است؛ «من شهردارم» بنا به ویژگی‌های زیر یک اَبرپروژه اجتماعی است:

گستردگی و فراگیری: از ویژگی‌های یک ابرپروژه، گستردگی و فراگیری آن و به بیان دیگر «همه‌شمولی» است؛ برای نمونه، انتخابات مجلس یک ابرپروژه اجتماعی-سیاسی است زیرا میلیون‌ها ایرانی واجد شرایط رأی را در بر می‌گیرد و نتیجه آن، بر سرنوشت جمعیّت حدود ۸۶ میلیونی کشور تأثیر می‌گذارد. «من شهردارم» نیز یک اَبرپروژه اجتماعی است که جمعیت ۹ میلیونی کلانشهر تهران را شامل می‌شود و از آن‌جا که می‌تواند به عنوان الگو در سایر شهرهای ایران نیز توسّط شهرداری‌ها به اجرا در آید، دارای خصیصه گستردگی و فراگیری است. 

اثرگذاری چندبُعدی: پروژه‌های بزرگ و پیچیده که مگاپروژه (ابرپروژه) خوانده می‌شوند تأثیرات مهمّی در جامعه، فرهنگ، اقتصاد، بهبود و ارتقای کیفیّت زندگی و… دارند. «من شهردارم» به مثابه یک ابرپروژه، سبب مشارکت و تحرّک اجتماعی، تولید و تقویّت مسئولیّت‌پذیری، مدیریّت نیازها در شهر، تولید اعتبار و قدرت اجتماعی، رفع کاستی‌های شهر در مقیاس‌های محلی و منطقه‌ای، فرهنگسازی و تربیّت نسلی برای شیوه حضور مؤثر در اجتماع، مؤثرسازی هزینه‌کرد بودجه‌ای و... می‌شود. 

تولید قدرت نرم: مشارکت شهروندان در اداره امور، مولّد قدرت نرم در جامعه است؛ به بیان دیگر، نتیجه مشارکت اجتماعی در امور، یک نتیجه «برد-برد» به نفع دو طرف یعنی شهروندان و نظام مدیریّتی است. ابرپروژه «من شهردارم»، با جلب مشارکت حقیقی و ملموس شهروندان تهرانی در اداره این کلانشهر، به شهروندان قدرت دخل و تصرّف در مدیریت شهری به نفع خواسته‌های شهروندی را می‌بخشد و بالتّبع، قدرت نرم نظام مدیریّتی هم به واسطه مشارکت و حمایت مردم از رویکردهای حاکم بر مدیریّت شهری پایتخت، افزایش پیدا خواهد کرد. به دیگر سخن، در ابرپروژه‌های اجتماعی، افراد جامعه این توانایی و امکان را دارند که از طریق فعّالیّت در آن ابرپروژه، اقتدار خود را به طور حقیقی در اداره جامعه اِعمال کنند و حضور آنان در این «مشارکت برای اِعمال اقتدار»، به نظام مدیریّتی هم قدرت اِعمال اقتدار را تزریق خواهد کرد.

دانش‌افزایی، مهارت‌آفرینی، تجربه‌سازی: ابرپروژه‌های اجتماعی توانایی افزودن بر دانش، مهارت و تجربه‌های شهروندان و مدیران را دارا هستند و زمانی که دانش، مهارت و تجربه‌های هر دو طرف ارتقاء پیدا کند، شهر و جامعه به گونه‌ای کارشناسی‌تر و باکیفیّت‌تر اداره خواهد شد و بی‌شکّ، ثمرات این «مدیریّت کارشناسی‌تر و باکیفیّت‌تر» عاید همه اعضای آن جامعه می‌شود. اَبر پروژه «من شهردارم» این قابلیّت را دارد که در فضایی حقیقی، دانش، مهارت و تجربه شهروندان و مدیران را در اداره کلانشهر تهران با پیچیدگی‌ها، معضلات و نیازهای ویژه‌ای که دارد، از جنبه‌های کمّی و کیفی افزایش دهد. 

بی‌زمانی: یکی از شاخصه‌های قابل تأمّل اَبر پروژه‌های اجتماعی، این است که محدود و مختص به یک زمان خاص و یا یک بُرهه تاریخی نیستند و لازم است که به صورت دائمی جاری باشند. به بیان دیگر، اَبرپروژه‌های اجتماعی در زمان «ساری و جاری» هستند و تاریخ انقضاء ندارند؛ برای نمونه، در نظام‌های مبتنی بر جمهوریّت، ابر پروژه اجتماعی-سیاسی انتخابات، یک رخداد جاری و مستمر است که همواره باید برای پیشگیری از تغییر ماهیّت و کیفیّت آن نظام از جمهوری به خودکامه برگزار شود. اَبرپروژه اجتماعی «من شهردارم» نیز تاریخ انقضاء ندارد و می‌تواند توسّط همه ادوار بعدی مدیریّت شهری به اجرا در آید و برای همیشه استمرار داشته باشد.

حقّ عامّه: از دیگر ویژگی‌های ابرپروژه‌های اجتماعی، انتساب آن‌ها به حقوق عمومی است؛ به دیگر سخن، ابرپروژه‌های اجتماعی جزو حقوق عامّه مردم و تأمین کننده حقوق عمومی هستند. ابرپروژه «من شهردارم» نیز حقّ عمومیِ «مشارکت مردم در اداره شهر» را که جزو حقوق همه اقشار شهروندی از کارگران و کارمندان گرفته تا هنرمندان، فرهنگیان، زنان، مردان، جوانان، نوجوانان و ... است، حفاظت و تأمین می‌کند.

تقویت تعهّد و مسئولیّت‌پذیری شهروندی: ابرپروژه‌های اجتماعی، حسّ مسئولیّت‌پذیری و تعهّد شهروندی را افزایش می‌دهند و آنان را نسبت به سرنوشت شهر و جامعه حسّاس‌تر می‌کنند. «من شهردارم» نیز شهروندان را نسبت به رفع نیازهای محلّه، منطقه و شهرشان حسّاس‌تر می‌کند و آنان تعهّد و مسئولیّت‌پذیری خودشان را با مشارکت در «من شهردارم» به نمایش می‌گذارند؛ استمرار این نمایش و مشارکت، سبب جلب توجّه شهروندان خاکستری به این ابرپروژه خواهد شد و به مرور، منافع تعهّد و مسئولیّت‌پذیری شهروندی عاید همه شهروندان می‌شود.